Niezwykłe ciekawostki o Nagrodzie Nobla
Czas czytania:5 minut/y, 56 sekund/y
Testament Alfreda Nobla i Fundacja Nobla. Nagroda Nobla ciekawostki o Nagrodach Nobla – zasady przyznawania, kategorie, statystyki. Polscy nobliści. Ile za Nagrodę Nobla?
Skąd wzięła się Nagroda Nobla?
Alfred Nobel (1833-1896) – wynalazca dynamitu i jeden z najbogatszych ludzi na świecie, w testamencie datowanym na 27 listopada 1895 r. zapisał swój majątek na fundusz, który będzie nagradzał osoby, za wybitne osiągnięcia w kilku dziedzinach.
Rozporządzaniem majątku Nobla zajmuje Fundacja Nobla, organizacja pozarządowa. Powstała ona 29 czerwca 1900 r. Oprócz organizacji i przyznawaniem Nagród Nobla, zajmuje się organizacją Sympozjów Noblowskich.
Wręczanie Nagród Nobla
Wręczenie nagród Nobla odbywa się co roku, 10 grudnia, w Sztokholmie. Konkretnie, w gmachu ratusza miasta. Obecny budynek ratusza zbudowano w latach 1911-23; jest on z jednych symboli stolicy Szwecji.
Pierwsza uroczystość wręczenia Nagrody Nobla miała miejsce w Królewskiej Akademii Muzycznej w Sztokholmie w 1901. Pokojową Nagrodę Nobla otrzymali wtedy Jean Henri Dunant, założyciel Czerwonego Krzyża oraz Frédéric Passy.
Od kolejnego, 1902 roku, nagrody są wręczane przez króla Szwecji. Uroczystość odbywa się zawsze w dniu 10. grudnia.
Dziedziny Nagród Nobla
Nagrody Nobla są przyznawane corocznie w poniższych dziedzinach.
1) Fizyka – nagroda przyznawana przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk, za „najważniejsze odkrycie lub wynalazek w dziedzinie fizyki”.
2) Chemia – nagroda przyznawana przez przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk, za „najważniejsze odkrycie lub postęp w dziedzinie chemii”.
3) Fizjologia lub medycyna – nagroda przyznawana przez przez Instytut Karolinska, za „najważniejsze odkrycie w dziedzinie fizjologii lub medycyny”.
3) Literatura – nagroda przyznawana przez przez Akademię Szwedzką, za „wybitną pracę na rzecz idealistycznych tendencji”.
5) Pokojowa Nagroda Nobla – nagroda przyznawana przez Norweski Komitet Noblowski, za „najlepszą pracę na rzecz braterstwa między narodami, likwidacji lub redukcji stałych armii oraz za udział i promocję stowarzyszeń pokojowych”.
6) Ekonomia. Od 1968 Szwedzki Bank Narodowy przyznaje w dziedzinie ekonomii nagrodę imienia Alfreda Nobla. Jej nazwa, to: Nagroda Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii.
Zasady przyznawania Nagrody Nobla
* Procedury nominacji do nagród są rygorystyczne i skomplikowane. Dlatego Nagroda Nobla cieszy się tak dużym poważaniem w świecie.
* Nominacje do nagród przyznawane są wyłącznie osobom żyjącym. Kilkukrotnie zdarzyło się, że przyznano Nagrody Nobla osobom nieżyjącym, jednak w chwili nominacji jeszcze żyły.
* Nagrodę należy odebrać osobiście czyli przybyć do Sztokholmu na ceremonię wręczenia nagrody.
* Propozycje dotyczące nominacji może składać 3 tysiące osobistości. Są to osoby nieprzypadkowe, m.in. członkowie parlamentów i rządów, członkowie sądów międzynarodowych, rektorzy uniwersytetów, wcześniejsi laureaci nagrody, byli i aktualni członkowie Norweskiego Komitetu Noblowskiego.
* Ostateczny termin zgłaszania nominacji upływa 31 stycznia. Automatycznie dyskwalifikowane są nominacje własnej osoby oraz nominacje osób zmarłych.
* Po upłynięciu terminu zgłoszeń, Komitet wybiera około 200 kandydatów. Ich lista wysyłana jest do wybranych ekspertów z dziedzin nominowanych, po czym pozostaje 15 osób. Następnie Komitet przesyła swoje rekomendacje, w zależności od rodzaju nagrody, do Akademii lub odpowiedniej instytucji, której członkowie głosują nad wyborem zwycięzcy.
* Nominacje do Nagrody Nobla (nazwiska zgłoszonych kandydatów) nie są ujawniane publicznie przez 50 lat.
Nagroda Nobla ciekawostki
* Nagroda wiąże się z gratyfikacją pieniężną, jaką otrzymuje osoba nagrodzona. Kwoty różnią się w zależności od konkretnego roku, ale są wysokie. Na przykład w 2012 r. każdy noblista otrzymał 8 mln SEK (koron szwedzkich), co w przeliczeniu na złotówki miało wartość 3,8 milionów PLN.
* Prawdopodobnie Alfred Nobel nie stworzył nagrody dla matematyków, ponieważ chciał nobilitować wynalazki i odkrycia przynoszące ludzkości największe korzyści. Matematyki nie uważał za naukę, która może przynieść ludzkości wymierne dobra.
* Pokojowa Nagroda Nobla nie jest przyznawana w Szwecji (jak nagrody z pozostałych dziedzin), ale w Norwegii. Jest wiele spekulacji, dlaczego Alfred Nobel nie chciał, aby nagroda pokojowa nie była przyznawana w Szwecji.
* Medal, jaki otrzymują nobliści, w 1901 r. zaprojektował szwedzki rzeźbiarz i rytownik Erik Lindberg (1873-1966). Był on też m.in. autorem medalu Letnich Igrzysk Olimpijskich 1912 w Sztokholmie.
* Medal za Pokojową Nagrodę Nobla stworzył norweski rzeźbiarz Gustav Vigeland (1869-1943).
* W pierwszym roku nobliści odebrali medale tymczasowe. Miały tylko awers (jedną stronę). Po ceremonii powstał projekt rewersu medalu. Po zatwierdzeniu przez stowarzyszenie, wybito właściwy medal, który potem przekazano noblistom, otrzymując z powrotem medal pierwotnie wręczony.
* Dla uczelni wyższych ważne jest, aby mieć wśród swojej profesorskiej kadry jak najwięcej noblistów (laureatów Nagrody Nobla). To podnosi prestiż uczelni, jest też jednym z najważniejszych kryteriów w przygotowaniu rankingów uczelni.
* Zdarzało się, że Nagrody Nobla były przyznawane nie konkretnym osobom, lecz organizacjom.
Nagroda Nobla i statystyki
* Największą liczbą noblistów w kadrze naukowej może poszczycić się Uniwersytet Harvarda. Dotychczas 24 laureatów nagrody, to profesorowie z tej uczelni.
* Wśród laureatów Nagrody Nobla najwięcej osób urodziło się w USA (ponad 250). Kolejne państwa, z których pochodzą nobliści, to Wielka Brytania i Niemcy (po ok. 100 nagród) i Francja (ponad 50).
* Średni wiek laureatów Nagrody Nobla, to 59 lat.
* Najmłodsza noblistka, to Malala Yousafza (ur. 1997). Miała 17 lat, w roku 2014 otrzymała nagrodę pokojową.
* Najstarszy noblista, to Arthur Ashkin (ur. 1922). W 2018 r. w wieku 96 lat, otrzymał nagrodę w dziedzinie fizyki.
* Jedyną dotychczas kobietą, której dwukrotnie przyznano Nagrodę Nobla była Polka, Maria Skłodowska-Curie.
* Dotychczas sześciu noblistów nie odebrało swojej nagrody. W tym czworo, z obawy przed represjami ze strony władz swego kraju. Poza tym pięciokrotnie laureaci nie mogli przybyć, głównie z powodów politycznych. Na przykład w 1935 Adolf Hitler nie wypuścił z obozu pracy pacyfisty Carla von Ossietzkiego.
* Dzięki statystykom wiemy, że Nagrody Nobla kilkukrotnie przyznawano rodzicom, a potem ich dzieciom. Także mężom i żonom, a nawet rodzeństwu.
* Dwie osoby otrzymało Nagrodę Nobla oraz hollywoodzkiego Oscara. Byli to: literat George Bernard Shaw oraz muzyk Bob Dylan.
Polscy nobliści
1. Maria Skłodowska-Curie (1867-1934). Nagroda w dziedzinie fizyki, 1903, za odkrycie promieniotwórczości oraz w dziedzinie chemii, 1911 za uzyskanie czystego radu.
2. Henryk Sienkiewicz (1846–1916). Nagroda w dziedzinie literatury, 1905.
3. Władysław Reymont (1867–1925). Nagroda w dziedzinie literatury, 1924.
4. Czesław Miłosz (1911–2004). Nagroda w dziedzinie literatury, 1980.
5. Lech Wałęsa (ur. 1943). Nagroda pokojowa, 1983.
6. Józef Rotblat (1908–2005). Nagroda pokojowa, 1995.
7. Wisława Szymborska (1923–2012). Nagroda w dziedzinie literatury, 1996.
Ponieważ po 50. latach ujawniane są nazwiska kandydatów do Nagrody Nobla, obecnie wiemy, że wśród nich byli m.in.:
– Józef Piłsudski
– Ludwik Zamenhof
– Kazimierz Funk
– Maria Dąbrowska
– Leopold Staff
– Jarosław Iwaszkiewicz
– Jan Parandowski
– Adam Rapacki
– Witold Gombrowicz
* Do nagrody pięciokrotnie (1901, 1902, 1903, 1904, 1905) był zgłaszany Henryk Sienkiewicz. Za piątym razem został nagrodzony. Reymont nagrodę otrzymał za trzecim razem.
* Pięciokrotnie zgłaszany był Tadeusz Reichstein, jednak ani razu mu się nie udało.
Nagroda Nobla ciekawostki (c) Sadurski.com
Zobacz też:
> Alfred Nobel ciekawostki
> Henryk Sienkiewicz, W pustyni i w puszczy – ciekawostki
> Mikołaj Kopernik ciekawostki
